زندان و زندانی در تاریخ سینمای جهان از عناصر مهم دراماتیک سینمای داستانی بوده و در سینمای ایران نیز از آغاز پیدایش آن کاربرد بسیار داشته است؛ چه در فیلم‌هایی که بخشی از آن‌ها در زندان می‌گذشته، چه آن‌هایی که قهرمانان‌شان – گناه‌کار یا بی‌گناه – در آستانهٔ اسارت بوده‌اند، و حتی آن دسته از فیلم‌هایی که شخصیت‌های اصلی یا فرعی آن‌ها از زندان آزاد شده‌اند اما همچنان آثار دوران محبس را با خود داشته‌اند و حتی برخی از آن‌ها زندان را مأمن خود یافته و دوباره – مشتاقانه یا ناچار – به زندان بازگشته‌اند.
این پرونده مروری بر سینمای ایران از دریچهٔ این موضوع است: نگاه به تصویری که فیلم‌ها از زندان و زندانیان، با همهٔ محدودیت‌ها و ملاحظات، ثبت کرده‌اند؛ چه فیلم‌هایی که زندان برای شخصیت‌هایش – عمدتاً در فیلمفارسی – محل تفریح یا حداکثر تنبه و آدم‌سازی بوده، و چه آن‌هایی که تصویرهایی دل‌گیر و گاه مخوف – به‌ویژه برای محکومان به اعدام – از محبس ساخته‌اند. به جای ساختن زندان ده‌هزار نفری، مدیران جامعه، دست‌اندرکاران امر قضا، سرپرستان و کارکنان زندان‌ها، قانون‌گذاران، جامعه‌شناسان و روان‌شناسان را دعوت می‌کنیم به مرور این پرونده، شاید کنجکاو شوند که با مراجعه به برخی از این فیلم‌ها، رویکرد متفاوتی با جرم و جنایت و بزهکاری در پیش بگیرند. درست است که سینمای داستانی عمدتاً برای سرگرمی بیننده‌ها قصه می‌گوید اما از لابه‌لای آن‌ها و به‌خصوص از دل آثار مستند می‌توان چیزهایی برای برخورد با واقعیت‌ها هم یافت.
