وقتی بیست‌وچهارم بهمن 1361 در آیین اختتامیهٔ نخستین جشنوارهٔ بین‌المللی فیلم فجر، هیأت داوران فقط به فیلم‌های کوتاه بخش آماتور جایزه می‌دهند. در بین فیلم‌های بلند بخش مسابقه (اشباح، حاجی‌واشنگتن، خط قرمز، سفیر، مرگ یزدگرد و…) آثار ارزشمندی حضور داشتند اما داورانی که حتی نام‌شان هم اعلام نمی‌شود ترجیح می‌دهند به بازماندگان سینمای قبل از انقلاب (رضا میرلوحی، علی حاتمی، مسعود کیمیایی، بهرام بیضایی، فرامرز قریبیان، مهدی فخیم‌زاده و…) جایزه‌ای ندهند. اما در بخش آماتوری فیلم‌های کوتاه 8 و 16 میلی‌متری حضور نام‌های جدید خیال هیأت داوران (محمد اعتصامی، رضا انصاریان، سیف‌الله داد، حمید دهقان‌پور، ناصر عبداللهی‌نگار و محمود نظرعلیان) را راحت کرده بود که می‌توانستند با خیال راحت و بدون پاسخ‌گویی به اهرم‌های فشار به نام‌های جدید جوایزی اهدا کنند. جوایزی که با مرور اسامی 118 فیلم کوتاه 8 میلی‌متری و 63 فیلم کوتاه 16 میلی‌متری و فیلم‌سازان‌شان و نگاه به اسامی فیلم‌ها و کارگردانان برگزیده (بر بال ملائک، آمریکا نابود است، یا زهرا، علمدار، منوچهر عسکری‌نسب، جواد شمقدری و...) مصلحت‌اندیشی داوران را درمی‌یابیم. البته در بین آثار برگزیدهٔ این دوره فیلم 16 میلی‌متری بچه‌های دیار صفا هم دیده می‌شود که بر اساس فیلم‌نامهٔ اقتباسی احمد شاملو از رمان پابرهنه‌ها نوشتهٔ زاهاریو استانکو ساخته شده اما انتخاب این فیلم نیز می‌تواند به دلیل موضوع فقر در آن باشد که در آن روزگار نشانهٔ شرایط برآمده از عملکرد رژیم گذشته بود. علاوه بر آن ارزشی بودن کارگردانش (سعید حاجی‌میری) که آن زمان در ردیف فیلم‌سازان جوان به قول معروف مکتبی و انقلابی بود نیز می‌تواند در این انتخاب بی‌تأثیر نباشد. با تمام این‌ها پذیرش فیلم‌های کوتاه در مهم‌ترین جشنوارهٔ سینمایی کشور گام مثبتی برای اهمیت بخشیدن به فیلم کوتاه و فیلم‌سازان جوان و گم‌نام بود؛ فیلم‌سازانی که تعدای از آن‌ها (امیرشهاب رضویان، حمیدرضا آشتیانی‌پور، حسن کاربخش، اکبر حر، ابراهیم حاتمی‌کیا و جواد شمقدری) در سینمای حرفه‌ای به فیلم‌سازی ادامه دادند. ناگفته نماند در همین جشنواره یک فیلم کوتاه 16 میلی‌متری عباس کیارستمی هم شرکت داشت که مورد توجه داوران قرار نگرفت.
حالا پس از چهل‌وچند سال در حالی که جامعه دچار تغییرات عظیمی شده، نگاه به فیلم کوتاه و جایگاهش دگرگون شده و شمار سازندگان فیلم کوتاه بسیار شده است، چهل‌ودومین جشنوارهٔ بین‌المللی فیلم کوتاه تهران البته هنوز تمامیت فیلم کوتاه ایران را در بر نمی‌گیرد. از یک سو زمان محدود جشنواره، هیأت انتخاب را ناگزیر به انتخاب تعداد مشخصی فیلم کرده است (طبق برخی آمارها 10200 فیلم از کشورهای مختلف متقاضی حضور در جشنواره بوده‌اند که از این تعداد حدود دویست فیلم به جشنواره راه یافته‌اند) و از سوی دیگر در جشنواره‌های رسمی ایران برخی از ملاحظات نیز باعث حذف برخی از فیلم‌سازان و فیلم‌ها می‌شود. ناگفته نماند، دبیر جشنواره در مصاحبه‌ای اعلام کرد هیچ فیلمی به دلیل نبود حجاب و مسائل سیاسی حذف نشده است. اگر گفتهٔ او را بپذیریم، به نظر می‌رسد مصلحت‌اندیشی و ملاحظات جشنوارهٔ چهل‌ودوم کم‌تر از دوره‌های دیگر است.
آن‌چه در شش روز جشنواره مشخص بود شور و شوق جوانی بود که بیش‌تر از فیلم‌ها در راهروهای ایران‌مال (محل برگزاری جشنواره) موج می‌زد. این که می‌گویم بیش‌تر از فیلم‌ها به خاطر این است که نه‌تنها سازندگان برخی فیلم‌ها از دوران جوانی فاصله گرفته‌اند بلکه به خاطر نگاه محتاط، توجه به مضامینی که انگار مال جوانان نیست و پرهیز از تجربه‌های تازه در تعداد زیادی از آثار دیده می‌شد. البته هر کدام از این‌ها دلایلی دارد.
ویدئو: کانال آپارات «ایران مال»
