متاع دیریاب دل‌باختگی

پدیدهٔ دوبلهٔ دوباره و چندبارهٔ فیلم‌های خارجی - و در مقیاسی بسیار خُردتر فیلم‌های ایرانی که تعدادشان بسیار اندک است - همواره و گویا از بدو پیدایش دوبله در ایران وجود داشته و جولانگاه برخی جنجال‌ها و موافقت‌ها و مخالفت‌ها بوده است. حقیقت این است که با وجود این باور دیرینه که «اولین» طبعاً اریژینال و لاجرم بهترین است، با مرور کلی آثار «بازدوبله» می‌توان به این نتیجه رسید که همیشه هم اولین دوبله، لزوماً بهترین نبوده است. بازدوبلهٔ نمونه‌هایی چون پدرخوانده، ده فرمان، ماجرای نیمروز و بربادرفته نشان می‌دهد که برخی مواقع دوبلهٔ دوباره بنا به دلایلی کیفیتی بهتر از دوبلهٔ اول و حتی نوبت‌های دیگر دوبله داشته است. اما دلایل دوبلهٔ دوبارهٔ این آثار چه بوده و آیا واقعاً گریزی و گزیری از این دوباره‌کاری‌ها نبوده است؟

در بین همهٔ انگیزه‌ها و دلایل بازدوبله‌ها می‌توان به چند عامل اصلی اشاره‌ای مختصر داشت: تغییر شرایط فرهنگی جامعه و به‌ویژه آن‌چه بعد از انقلاب اتفاق افتاد که دگرگونی اساسی هنجارها و ضوابط را در پی داشت (بعدازظهر سگی). رواج ویدئو و دوبلهٔ ویدئویی و عدم توانایی یا خواست مسئولان وقت برای تبدیل فیلم‌های نگاتیو و باندهای صدای دوبله به فرمت ویدئویی (شبکه). معضل «تَبَری» شدن و همچنین فرسودگی برخی از نسخه‌های 35 میلی‌متری که عملاً چیزی از صدا و تصویر فیلم باقی نمی‌ماند (هفت‌تیرکش آریزونا). و صدالبته برخی رقابت‌ها و حسادت‌ها و تعصب‌ها که البته در هر صنف و حرفه‌ای وجود دارد و قابل‌کتمان نیست (اسلحهٔ بزرگ). اما حالا چند سالی‌ست که چند پلتفرم و بستر نمایش خانگی در کشور ما به‌راه افتاده که به طور طبیعی، بخشی از جذابیت خود را از پخش فیلم‌ها و سریال‌های خارجی می‌گیرند. عمدهٔ این آثار البته در سایر بسترهای کوچک و بزرگ قانونی و غیرقانونی نیز وجود دارند؛ چه با زیرنویس و چه با دوبله‌های وحشتناک. (نمونه‌های ترکی آن‌ها که یک گوینده به جای چند شخصیت صحبت می‌کند رسماً تجاوزی‌ست به قوهٔ سمعی تماشاگر).