صدایی نجیب از جنس حریر

جلال مقامی متولد دوم مرداد 1320 در تهران بود. خانواده‌اش کاشانی بودند و او فعالیت‌های هنری را از نوجوانی با بازی در تئاتر تفکری آغاز ‌کرد و در 1337 با تشویق حیدر صارمی به دلیل داشتن صدایی خاص و بیانی رسا وارد دوبله شد. اولین نقشش، حرف زدن به جای جوانکی پستچی در ننه‌زی‌زی در آفریقا بود که در استودیو عصر طلایی دوبله می‌شد و مقامی دیالوگ کوتاهی می‌گوید که مورد توجه قرار می‌گیرد. از آن زمان تا اوایل دههٔ چهل، او پیشرفت می‌کند ولی همچنان نقش‌های کوتاهی می‌گوید. با آغاز دههٔ چهل، مقامی به دلیل داشتنن جنس صدایی استثنایی، خیلی سریع مورد توجه مدیران دوبلاژ قرار می‌گیرد و با توجه به سن صدایش گویندگی به جای نقش‌های جوان را آغاز می‌کند. مقامی، هوشنگ لطیف‌پور را استاد اول خود می‌دانست که به او نت اصلی و ساختار صدایی مناسب دوبله را آموخت. در آن سال‌ها به دلیل استفاده از بازیگران تئاتر، نوعی بیان اغراق‌شدهٔ کش‌دار با آکسان‌های خاص در دوبله پدید آمده بود و هنوز آهنگ اصلی دوبله شکل نگرفته بود. اما با ورود به دههٔ چهل و ظهور مدیران فهیمی چون علی کسمایی، هوشنگ لطیف‌پور، سعید شرافت و احمد رسول‌زاده، و همچنین ورود پدیده‌هایی مثل منوچهر اسماعیلی، ایرج ناظریان، چنگیز جلیلوند، جلال مقامی و... فضای اصلی دوبلاژ شکل گرفت که به ساختاری واقع‌گرا نزدیک بود. در همین دوره علاوه بر لطیف‌پور، مقامی مورد توجه مدیران بزرگ دیگری همچون علی کسمایی، محمدعلی زرندی، ایرج دوستدار، عطاالله کاملی، سعید شرافت، ابوالحسن تهامی و احمد رسول‌زاده هم قرار گرفت و در تیم گویندگی آن‌ها حضور فعالی داشت. ازجمله در آثار وسترنی که دوستدار در استودیوهای مولن‌روژ و دماوند دوبله می‌کرد صدای مقامی را بسیار می‌شنویم.

از منظر آواشناسی، صدای جلال مقامی صدایی لطیف، پرطراوت، زیبا و بسیار آهنگین است؛ گرما و صمیمیت خاصی دارد که از شخصیت خود او سرچشمه می‌گیرد. صدایش برای جوانان لاغر مناسب بود و روی صورت‌های بیضی بیش‌تر می‌نشست. شادابی و طراوت صدایش او را مناسب شخصیت‌های خوش‌چهره و عاشق‌پیشه می‌کرد. ساختار صدای مدرنش برای جوان‌های موطلایی هم بسیار آرمانی بود. اما ویژگی اصلی صدای مقامی، نوعی حجب آمیخته با معصومیت است که این خصلت را در نت‌های پایین، با نوعی حزن می‌آمیخت که خلوصی خاص داشت و تأثیر شگرفی بر مخاطب می‌گذاشت. (صدای سعید مظفری هم به نوعی دیگر این ویژگی را دارد.) از این رو صدایش بیش‌تر روی چهره‌های مهربان با نگاه‌هایی نجیب می‌نشست. بیش‌تر جوانان نقش‌اولی که مقامی می‌گفت، این ویژگی را داشتند. از جمله می‌توان به وارن بیتی، رابرت ردفورد، عمر شریف، مونتگمری کلیفت، تایرون پاور... و از ایرانی‌ها به عبدالرضا اکبری، فرامرز قریبیان، مجید مظفری و... اشاره کرد. جلال مقامی علاوه بر داشتن صدایی استثنایی، در صدابازیگری هم استاد بود و برحسب ویژگی‌های نقش به‌راحتی می‌توانست انواع حس‌ها را در صدایش القا کند. به لحاظ تکنیکی استاد حفظ ریتم گفتار در تمپوهای مختلف کلامی بود و همان طور که می‌توانست در نت‌های پایین با سرعت کند هم قدرتمند عمل کند، در اجرای نت‌های بالا و فریادها با ضرباهنگ سریع هم کاملاً مسلط بود. در واقع می‌توان گفت او در هر سه نت گفتاری دوبله، تخصص و مهارت کافی داشت.

عکس: مریم سعیدپور

ویدئو از کانال آپارات «روزیاتو»