پوششی برای تمام فصل‌ها

گرچه حجاب زنان از مرداد 1362 با تصویب «قانون مجازات اسلامی» در مجلس اجباری شد اما این امر از آغاز انقلاب محل بحث و جدل بوده است. در روزهای انقلاب، بنا بر ماهیت اسلامی آن، برای عده‌ای از مردم - به‌خصوص گروه‌هایی از زنان که حجاب نداشتند - موضوع حجاب پس از پیروزی انقلاب محل پرسش بود اما در آن زمان پاسخ قاطعی به این سؤال داده نمی‌شد. گفته می‌شد اکنون هدف اصلی انقلاب سرنگونی نظام حاکم است و حجاب موضوعی فرعی‌ست که بعداً هم می‌شود درباره‌اش بحث کرد؛ ضمن این که حضور تفکرات اهل مدارا در بین انقلابی‌هایی که قائل به حجاب اجباری نیستند و نبودند، و اظهارنظرهای گاه‌وبی‌گاه آن‌ها، این پرسش را کمی پس می‌راند و به سایه می‌برد. در آن زمان طرح این گونه «پرسش‌های فرعی»، حتی دربارهٔ مسائل مبرم و مهم ادارهٔ کشور، نوعی «انحراف ضدانقلابی» تفسیر می‌شد که به تحریک رژیم مطرح می‌شده است. پاسخ کلی و عمومی این بود که پس از پیروزی انقلاب، کشور طبق «احکام شرعی اسلام» اداره خواهد شد و تازه در آن زمان قرائت‌های مختلف از احکام شرع، به اندازهٔ امروز متنوع و شناخته‌شده و کاربردی نبود.

کم‌تر از یک ماه پس از پیروزی انقلاب، سخنان بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران در زمینهٔ ضرورت رعایت حجاب توسط زنان، منجر به اعتراض‌هایی در قالب تظاهرات گروهی از زنان در فردای آن روز به مناسبت هشتم مارس (روز جهانی زن) شد. چند روز بعد در بیستم اسفند 57، آیت‌الله طالقانی در مصاحبه‌ای با روزنامهٔ «اطلاعات» ضمن ضرورت رعایت حجاب و شرعی بودنش آن را «نص صریح قرآن» خواند اما گفت در این زمینه اجباری در کار نیست. تیتر روزنامهٔ «اطلاعات» هم بر همین بخش از سخنان او تکیه کرد و حالا هم سال‌هاست که همین تیتر به یاد آورده می‌شود: «در مورد حجاب اجبار در کار نیست»، در حالی که بیش‌تر سخنان آیت‌الله طالقانی در تأیید و ضرورت حجاب بود و آن تیتر از بخشی از سخنانش انتخاب شده بود که حاصل روحیهٔ مداراجویانهٔ او بود. روز بعد هم که بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران سخنان آیت‌الله طالقانی در مورد حجاب را تأیید کرد، قاعدتاً هدف تأکید بر ضرورت و وجوب شرعی آن بود، در حالی که برخی تأیید تیتر روزنامهٔ «اطلاعات» مبنی بر اجباری نبودن حجاب را از آن مراد کردند و حالا هم برخی همین را به یاد می‌آورند و از آن اظهارنظرها استنباط می‌کنند. در واقع بحث بین علما بر سر تفاوت «وجوب شرعی» و «اجبار قانونی» بود که البته چون معتقدان به هر دو وجه در مسند قدرت بودند اتفاق‌های بعدی افتاد.

تصویری از بیتا فرهی در هامون (داریوش مهرجویی، ۱۳۶۸)