در محاصرۀ مردمان دوزیست

درام‌های شهری با مضامین تلخ سال‌هاست که سهم عمده‌ای در تولیدات سالانۀ سینمای ایران دارند. بر خلاف آن‌چه که برخی تریبون‌ها مایلند القا کنند تولید مکرر این نوع فیلم‌ها همان قدر که شاید متکی به عوامل فرامتنی مثل پسند جشنواره‌های خارجی و پخش‌کننده‌های جهانی باشد، ریشه در توان صنعتی سینمای ایران برای فیلم‌سازی حرفه‌ای هم دارد: فیلم‌برداری در لوکیشن‌های واقعی و استفاده از ابزار و امکانات واقعی در صحنه که از نخستین فیلم‌های صامت به سینمای ایران تحمیل شد، عمدتاً وجه اقتصادی داشت. ضعف مالی سازندگان یا خساست تهیه‌کننده‌ها بنیان‌گذار سنتی شد که به‌تدریج وجوه فرمی و روایی خود را هم بنا کرد و در سینمای خیابانی دهۀ پنجاه و سینمای جدید در دهۀ شصت در قالب موسوم به «سینمای اجتماعی» متبلور شد. تحلیل فراز و فرود این سینما در طول چهار دهۀ گذشته فرصتی دیگر می‌طلبد ولی قدر مسلم امروز فیلم‌های تابع آن از یک طرف خواسته یا ناخواسته به عنوان آلترناتیو جریان مسلط (سینمای کمدی مبتذل) شناخته می‌شوند و از سوی دیگر با اتهام «سیاه‌نمایی» مورد تقبیح جریان‌های اصول‌گرای فرهنگی هستند. در این بین دشواری وضعیت سینماگران حرف‌های قابل‌درک است که می‌خواهند در کنار حفظ استانداردها، پسند تماشاگران عمدۀ سینما را هم رعایت کنند و متکی به بازار داخلی بمانند. تلاش‌های تجدیدنظرطلبانۀ نسل جدید این فیلم‌سازان به عرضۀ آثاری انجامیده که دوزیست نمونۀ قابل‌مطالعۀ آن است. در مواجهۀ نخست شاید دوزیست نه در مضمون و نه در نوع نگاه واجد ویژگی قابل‌اشاره‌ای نباشد؛ چنان‌چه دو سال پیش هم در نمایش جشنواره‌ای‌اش توجه چندانی برنینگیخت و فقط حضور متفاوت هادی حجازی‌فر را با گریم عجیبش به عنوان برگ برنده داشت. ولی در نگاه دوباره می‌شود رویکردهای تازۀ فیلم‌سازان هم‌نسل برزو نیک‌نژاد را در آن ریشه‌یابی کرد. رویکردهایی که از سویی در تحولات فرمی ساخته‌های محمدحسین مهدویان ریشه دارند و از سوی دیگر وام‌دار نوآوری‌های مضمونی سعید روستایی در آثارش هستند. نیک‌نژاد پیش از دوزیست فیلم قابل‌توجه ناخواسته را به عنوان اولین تجربۀ سینمایی‌اش ساخت که نمایش جشنواره‌ای‌اش با واکنش مثبت منتقدان همراه بود اما پس از آن در رفت‌وآمدی دائمی بین کمدی‌های تجاری و سریال‌های طنز تلویزیونی، عمدۀ توان و تمرکزش را صرف تولید آثار عامه‌پسند کرد و پس از این مسیر طولانی، تأثیرپذیری‌اش از جریان‌های جدی سینمایی کمی دور از انتظار بود. بنابراین ارائۀ دستاوردی در حدواندازه‌های دوزیست فی‌نفسه برای او جای تحسین دارد.

تیزر فیلم از کانال آپارات «سینماتیکت»