عبور از میدان مین
گفت‌وگو با ترانه علیدوستی، یکی از اعضای هیأت برگزیدهٔ «بیانیهٔ هشتصد زن»
از همان نخستین موج‌های جنبش «MeToo» در آمریکا و اروپا و بالا گرفتن بحث تعرض جنسی و اخلاقی در محیط‌های سینمایی، ترکش‌های قضیه به سینمای ایران هم خورد و شعبهٔ وطنی «من هم»، بر فضای کلی سینمای ایران سایه انداخت. پیش از آن هم تک‌وتوک روایت‌ها و نقل‌هایی در بین اهل سینما رواج داشت و البته این مشکل یک عارضهٔ اجتماعی است و فقط مخصوص سینما نیست. اما گسترش این جریان باعث شد در زمانی کوتاه، چندین روایت و نقل شفاهی دربارهٔ چهره‌های شناخته‌شدهٔ سینمای ایران در فضای مجازی هوا شود و کار به بحث‌های پیچیدهٔ موافقان و مخالفان در نکوهش اتهام‌زنی (از یک سو) و ادعای راستی‌آزمایی (از سوی جبههٔ مقابل) بکشد. اما بمب اصلی زمانی منفجر شد که یک راوی از سویهٔ تاریک صحنه خارج شد و با اسم و هویت خودش به شرح تجربهٔ شخصی‌اش پرداخت. چند ماه پیش افشاگری یکی از دستیاران کارگردان موجی را برانگیخت که منجر به انتشار بیانیه‌ای با امضای هشتصد زن شاغل و فعال در سینما و تئاتر ایران شد و در پی آن هیأتی پنج‌نفره از این جمع برای ریشه‌یابی قضیه و تهیهٔ مقدمات تدوین آیین‌نامه‌ای برای مقابله با آزار جنسی در سینما و تئاتر انتخاب شد. فعالیت این هیأت منجر به تدوین و انتشار آیین‌نامه‌ای پیشنهادی شد تا در صورت تأیید نهایی، احتمالاً به صورت پروتکلی در جریان تولید پروژه‌های سینمایی و تئاتری درآید و شاید سندی الحاقی به قراردادهای زنان فعال در سینما و تئاتر شود.
ترانه علیدوستی یکی از اعضای هیأت پنج‌نفره است که از آغاز این حرکت در این زمینه فعالیت داشته و به همین دلیل دچار حاشیه‌های فراوانی هم شده است. با او دربارهٔ ابعاد مختلف این رویداد و آیین‌نامهٔ پیشنهادی گفت‌وگویی کرده‌ایم که می‌تواند روشنگر جنبه‌های مختلفی از موضوع باشد. گفت‌وگو حاوی کلنجارها و مخالفت‌هایی‌ست برای رسیدن به جزییات بیش‌تری از موضوع!
هوشنگ گلمکانی
خانم علیدوستی، لطفاً ابتدا بفرمایید که آیین‌نامهٔ پیشنهادی را چه کسانی تدوین کردند؟
پس از شکل گرفتن و انتشار بیانیهٔ هشتصد زن فعال سینمای ایران گروهی به نمایندگی از آن‌ها تشکیل شد. در آن بیانیه آمده بود که پیشنهاد ما برای پیش‌گیری و رفع این معضل در سینمای ایران، تشکیل کمیته‌ای مستقل در خانهٔ سینما و خانهٔ تئاتر است که اعضای آن فارغ از همکاران سینمایی یا تئاتری، متخصصانی باشند که در صورت به وجود آمدن این گونه مشکلات، پس از مرحلهٔ راستی‌آزمایی، بتوانند برخوردی درست و عادلانه با موضوع داشته باشند. تشکیل چنین کمیتهٔ مستقلی مشروط به تهیه و تدوین یک اساسنامه و آیین‌نامه بود...
آن کمیته حالا تشکیل شده است؟
هنوز نه.
از آیین‌نامهٔ پیشنهادی چنین برمی‌آید که قرار است آن کمیته داوری و تصمیم‌گیری کند و حکم بدهد.
ما الان در خانهٔ سینما، هم شورای داوری داریم و هم شورای حل اختلاف که وظیفهٔ آن‌ها دفاع از حقوق سینماگران است. همان طور که بانک فیلم‌نامه داریم تا کسی نتواند در حق دیگری اجحافی در زمینهٔ سرقت هنری انجام بدهد. این کمیته هم باید بتواند در شکل آرمانی خودش چنین قدرتی داشته باشد که همه به آن اقتدا کنند. به همین دلیل آیین‌نامه‌ای در طول سه‌چهار ماه توسط پنج وکیل و حقوق‌دان نوشته شده که تجربه‌های مشابهی در زمینهٔ بررسی خشونت خانگی و خشونت جنسیتی داشتند.
می‌توانید نام این پنج وکیل و حقوق‌دان تدوین‌کنندهٔ آیین‌نامه را بگویید؟
بله. خانم‌ها: منیر علوی، فائزه طباطبایی، زهرا مینویی، مریم کیان‌ارثی و صنم حقیقی.
در عنوان آیین‌نامه نوشته شده: «پیشنهادی به خانهٔ سینما و تئاتر». یعنی قرار است این آیین‌نامه فقط از حقوق زنان فعال در سینما و تئاتر در زمینهٔ خشونت جنسی دفاع کند؟
چاره‌ای نداریم جز این‌که این موضوع را به تشکل‌های صنفی محدود کنیم. ما دوست داشتیم آن را در سطح آموزشگاه‌ها و مدارس بازیگری و فیلم‌سازی هم اجرایی کنیم اما در حال حاضر این امکان وجود ندارد و مجبوریم آن را محدود به نهادهای صنفی کنیم که زنان فعال سینما و تئاتر عضو آن هستند؛ مثل خانهٔ سینما و خانهٔ تئاتر.
اگر برای کسی که در زمینه‌های دیگر هنری فعالیت دارد و عضو این دو تشکل نیست مشکلی به وجود بیاید نمی‌تواند به این کمیته مراجعه کند؟
اگر یک شخص تازه‌کار، که هنوز عضو هیچ صنف و نهادی نیست، نسبت به یکی از عوامل تولید فیلم یا یکی از اعضای خانهٔ سینما یا خانهٔ تئاتر اعتراض یا شکایتی داشته باشد می‌توان آن را در این کمیته مطرح کند.
و اگر فرد آزارگر هم عضو این دو تشکل نباشد نمی‌شود از او به این کمیته شکایت کرد؟
به هر حال یکی از طرفین باید عضو خانهٔ سینما یا خانهٔ تئاتر باشند.
پس در واقع قضیه فقط صنفی است و اگر برای کسانی که در رشته‌های دیگر هنری فعالیت می‌کنند مشکلی به وجود بیاید کمیته از آن‌ها دفاع نمی‌کند.
ما از کمیته‌ای صحبت می‌کنیم که در خانهٔ سینما و خانهٔ تئاتر مستقر است. در حال حاضر این قضیه را از جایی محدود و صنف خودمان آغاز کرده‌ایم و این فقط یک چراغ راه است برای آینده و برای صنف‌های دیگر. به نظرم چنین آیین‌نامه‌ای خیلی جامع است و گروه‌های دیگر هم می‌توانند به آن اقتدا کنند. ما در حال حاضر فقط زورمان رسید که در خانهٔ سینما این کار را انجام دهیم؛ که البته هنوز هم این اتفاق نیفتاده و اجرایی نشده است. ابتدا باید این آیین‌نامه تصویب شود تا بتوانیم مفاد آن را در قراردادها بگنجانیم.
عکس از اشکان عقیلی‌پور
بهترین و با فهم ترین بازیگر سینمای ایران ترانه علیدوستی هست بی‌شک و و طنین صدای ایشون اینقدر جذاب و زیبا هست که مصاحبه خیلی دلنشین تر شده بیشتر با این خانم با وقار مصاحبه کنید
درود بر ترانه عزیز و همۀ فعالان و هنرمندان خردمند و دغدغه‌مندی چون ایشون.