یکی بود یکی نبود
پروندهٔ یک سریال: «روزی روزگاری» سه دهه بعد
مواجههٔ نسل‌های مختلف با فیلم‌ها و سریال‌های محبوب یا آثاری که به دلایل مختلفی اهمیت دارند، یکی از دغدغه‌هایم از گذشته تا کنون بوده و همواره واکنش‌های مردم، علاقه‌مندان سینما و منتقدان را در دورههای مختلف به آثار گوناگون رصد کرده‌ام. سال قبل در گروهی متشکل از علاقه‌مندان و نویسندگان سینمایی، نظرسنجی‌ای دربارهٔ بهترین سریال‌های ایرانی ترتیب دادم که رتبههای اول تا هفتم با حضور دوهزار رأیدهنده چنین شد: 1- دایی‌جان‌ناپلئون (ناصر تقوایی) 2- هزاردستان (علی حاتمی) 3- روزی روزگاری (امرالله احمدجو) 4- قصه‌های مجید (کیومرث پوراحمد) 5- روزگار قریب (کیانوش عیاری) 6- وضعیت سفید (حمید نعمت‌الله) 7- امام علیع (داود میرباقری). بعید نیست که در نظرسنجیهای با تعداد رأیدهندگان بیشتر، نتیجهٔ نهایی تغییراتی کند و حتی برخی از سریال‌های متأخر، رتبههای بالا را کسب کنند. اما به احتمال بسیار زیاد، این چند سریال، در فهرست ده سریال محبوب و پرطرف‌دار تاریخ تلویزیون و رسانههای تصویری ایران جایگاه ثابتی خواهند داشت.
بیشتر بینندگان تلویزیون در اولین مواجهه با سریال روزی روزگاری، آن را اثری معمولی و مشابه با دیگر سریال‌های تاریخی پندآموز گذشته ارزیابی می‌کردند. تا قبل از آن چند سریال تاریخی موفق ساخته شده بود اما سریال طنز نوآورانه کم‌تر تولید شده بود. البته روزی روزگاری سریالی کمدی نیست و ویژگی مهم کار احمدجو این است که در یک درام تاریخی، شخصیتهای طناز و موقعیتهای کمدی بکر را بر اساس ویژگیهای فرهنگی و قومیتی ایرانیان در دل داستان جای داده و نه بر اساس تیپ‌ها و الگوهای کلیشهای و تکراری طنز تصویری و نمایشی ایران. این طنازی شخصیتها در کنار حماقت، زیرکی، رِندی، شیادی و حتی بدذاتی شخصیتهای دیگر است که معنا پیدا میکند و این ترکیب عجیب و گاهی متناقض در ویژگیهای رفتاری و شخصیتی مردمان روستانشین و صحرانشین در روایت داستان روزی روزگاری است که تجربهٔ بدیع و نوآورانهٔ احمدجو را ارزشمند میکند. برای بینندگان و نویسندگان سینمایی آن سال‌ها، شکل روایت داستان، شخصیتها، اجرا و موسیقی متن روزی روزگاری عجیب بود و تازگی داشت. به همین دلیل، اندکی طول کشید تا این سریال، طرف‌داران خاص خود را پیدا کند.
وسوسهٔ تدارک پرونده‌ای برای سریال روزی روزگاری از مدت‌ها قبل در ذهنم بود و گفتوگوی کامل حامد صرافی‌زاده با امرالله احمدجو کار را سبکتر کرد و جلو انداخت. البته فقط بخشهایی از این مصاحبه در پرونده هست. علاوه بر نوشته‌ها و تحلیل‌های نسل‌های مختلف منتقدان، برای ثبت در تاریخ شفاهی، با دیگر دستاندرکاران سریال در حد ظرفیت پرونده گفتوگوهایی انجام شد. امید است این پرونده، بازخوانی و ثبت دیدگاهها و خاطرات نویسنده و کارگردان، مخاطبان، بینندگان و عوامل این سریال پرطرف‌دار پس از گذشته سه دهه برای دوست‌داران این سریال و نسل بعدی مفید باشد.
ویدئوها از کانال آپارات «آوای فاخته»