سکانس افتتاح

زمانی گفته می‌شد سکانس آغاز فیلم‌ها باید چنان باشد که حتماً تماشاگر را متقاعد کند با فیلمی تماشایی روبه‌روست. برخی معتقدند سکانس(های) شروع فیلم می‌تواند حکم نوعی مقدمه و ورودی (prelude/ overture) را داشته باشد و مثل پرلود یک قطعهٔ موسیقی لزومی ندارد حتماً در همان آغازش محتوا را آشکار کند؛ به‌خصوص که برخی از فیلم‌های غیرمتعارف و آوانگارد و اصولاً سینمای هنری مقداری حوصله و تأمل از تماشاگر می‌طلبند. اما البته با هر تعریف و هدفی، افتتاحیهٔ فیلم باید جذاب و دعوت‌کننده باشد؛ مثل بقیهٔ فیلم و مثل همهٔ اجزای فیلم! و این دیگر بستگی به ذوق فیلم‌ساز دارد که جذابیت مورد نظرش را در آغاز فیلم، با چه ترفند و تمهیدی ایجاد کند. تا زمانی که آموزه‌های کلاسیک داستان‌گویی بر سینما حاکم بود، گاهی تلاش می‌شد این جذابیت‌ها از طریق طراحی تیتراژهای زیبا ایجاد شود، حتی اگر تیتراژها حاوی بخشی از روایت نباشند. اما سکانس‌های آغاز فیلم‌ها طبق همان اصول کلاسیک، باید آغاز داستان می‌بودند که اغلب حکم مقدمه‌ای را داشتند برای ورود به کشمکش‌ها، و لزوماً این مقدمه‌ها گاهی جذابیت روایی ندارند. ژان‌لوک گدار جملهٔ معروفی دارد با این مضمون که «هر داستان، آغاز و میانه و پایانی دارد؛ اما لزوماً نه به همین ترتیب.» یعنی می‌توان ترتیب آن‌ها را به هم زد و حالا با پشت سر گذاشتن دوران ضرورت پای‌بندی به آموزه‌های کلاسیک، برخی از فیلم‌ها از انتها یا میانهٔ داستان شروع می‌شوند تا تماشاگر کنجکاو شود ماجرا چه‌گونه و از چه مسیری به آن نقطه‌ای که در آغاز فیلم دیده‌اند کشیده می‌شود. سکانس افتتاحیه، مثل سکانس پایان، بحث مفصل و مهمی در سینماست با ابعاد بسیار گسترده در تئوری‌های روایت و همچنین اتفاق‌هایی که عملاً در روند تولید می‌افتد؛ بسته به نوع داستان و عوامل مختلف و ویژگی‌های تاریخی و جغرافیایی و فرهنگی و اجتماعی که فیلم بر بستر آن ساخته و عرضه می‌شود.

سال گذشته در شمارهٔ پنجم «فیلم امروز» (مهر 1400) پروندهٔ مفصلی داشتیم دربارهٔ پایان‌بندی فیلم‌ها که بسیار مورد توجه قرار گرفت. از همان زمان عزم کرده بودیم پرونده‌ای دربارهٔ سکانس افتتاحیهٔ فیلم‌ها و اهمیت آن نیز تدارک ببینیم که حالا برای نخستین ویژه‌نامهٔ فصلی‌مان در این تابستان داغ، آن ایده را عملی کرده‌ایم. مانند همان پروندهٔ قبلی، بدنهٔ اصلی این پرونده نیز نظرخواهی از نویسندگان و منتقدان برای انتخاب سکانس‌های افتتاحیهٔ برگزیده‌شان است به اضافهٔ چند مطلب تئوریک دربارهٔ انواع آغاز فیلم‌ها. حتماً این پرونده باعث خواهد شد شما هم به چگونگی و کیفیت آغاز فیلم‌های مورد علاقه‌تان، یا اصولاً به این که هر فیلمی با چه سکانسی شروع می‌شود، دقیق‌تر و جدی‌تر فکر کنید.