ظهور و سقوط کاپیتان نمو

بعید می‌دانم استیون اسپیلبرگ از دوست‌داران ژول ورن نباشد. بعید می‌دانم سازندگان سریال معروف و تماشایی گم‌شدگان (Lost) وام‌دار جزیرهٔ اسرارآمیز نبوده باشند. بعید می‌دانم ژول ورن جزو رکوردداران اقتباس در سینما و تلویزیون نباشد. و البته بعید می‌دانم تاریخ 23 مارس که روز شروع داستان جزیرهٔ اسرارآمیز است (سال 1865) ربطی به تاریخ تولد شناسنامه‌ای من در همین روز (البته در سال 1954) داشته باشد! چه می‌دانم؛ ذهن متخیل و پیش‌گوی ژول ورن آدم را هوایی می‌کند که شاید حتی در یک کتابش به تاریخ تولد یکی از دوست‌داران آثارش در سال‌ها بعد اشاره کرده باشد!

بله ژول ورن یکی از نویسندگان محبوبم است؛ جزو محبوب‌ترین‌ها. و از قضا آشنایی‌ام با او با همین جزیرهٔ اسرارآمیز شروع شد که هنوز جزو کتاب‌های محبوبم است. پس از سال‌های میکی اسپیلین و جواد فاضل و ارونقی کرمانی و پرویز قاضی‌سعید و منوچهر مطیعی، کتاب خواندن جدی‌ام با ژول ورن شروع شد. البته ژول ورن کم‌تر توسط روشنفکران جدی گرفته شده و آثارش معمولاً جزو کتاب‌های عامه‌پسند مورد علاقهٔ نوجوانان ارزیابی می‌شود. علاقهٔ نوجوانان به آثار ژول ورن به دلیل ساختار سادهٔ داستان‌هایش خیلی طبیعی است. اما داستان‌های او جدا از این سادگی و وجه پیش‌گویانه‌اش در زمینهٔ پدیده‌های علمی و تکنولوژیک آینده، به یک نیاز حیاتی بشر پاسخ جانانه‌ای می‌دهد: نیاز به تخیل و رؤیا. و البته آن پیش‌گویی‌های گاه فانتزی هم بیش از آن که جنبهٔ علمی داشته باشد به همان تخیل و رؤیا ارتباط دارد. بجز انیمیشن‌هایی که کارِل زِمان انیماتور چک (در ترکیب با فیلم زنده) با اقتباس از آثار ژول ورن ساخته و ارج و قربی در حیطهٔ سینمای هنری دارد، تقریباً هیچ‌یک از فیلم‌های ژول ورنی را منتقدان جدی نگرفته‌اند. این‌ها فیلم‌هایی متعلق به دنیای سرگرمی هستند و مخاطب عام را در نظر دارند. در این میان، دور دنیا در هشتاد روز (مایکل اندرسن، 1956) یک استثنا است که هفت اسکار (از جمله جایزه‌های اصلی بهترین فیلم و کارگردانی و فیلم‌برداری و فیلم‌نامهٔ اقتباسی) را به همراه سه جایزهٔ گلدن گلوب گرفت. بقیهٔ اقتباس‌ها تا جایی که به یاد می‌آورم نه تحسین منتقدان را برانگیخته‌اند و نه موفقیت تجاری خیلی بزرگی به دست آورده‌اند؛ هرچند که به بعضی از آن‌ها می‌توان عنوان «پرفروش» را اطلاق کرد. علتش را خواهم گفت که چرا اقتباس‌های سینمایی و تلویزیونی از آثار ژول ورن نمی‌توانند موفقیت داستان‌های اصلی را نزد دوست‌داران این آثار تکرار کنند.